Esther Steenbergen

gitariste met iets te brede belangstelling

achter en voor

De winnaars

Pau (Pablo) Casals werd gevraagd wat er nodig was om succesvol te zijn in de muziek. Hij noemde fysieke aanleg, doorzettingsvermogen, discipline, juiste contacten, geluk, karakter… Geen Talent? vroeg de interviewer. Ja talent was onontbeerlijk. Maar dat kwam volgens de grote cellist op allerlaatste plaats.

Oordeel zelf en bekijk  de prachtige documentaire van Paul Cohen en David van Tijn over leven en carrière na het winnen van het Koningin Elisabeth Concours.

Over de beperkingen van virtuositeit volgens Variety.
Over talent en succes aldus de maker die, over ambivalentie gesproken, ook de documentaire over Janine Jansen maakte.

Lange termijn

Sviatoslav Richter Notebooks and Conversations

” Men zegt over mij dat ik van kleine zalen houd, maar dat is niet zo. Grote zalen zijn altijd lang van te voren bezet. Ik weet uit ervaring dat geplande dingen eindigen in een mislukking. Altijd! Of je wordt ziek, of er is iets anders dat het verhinderd. Terwijl als je vraagt: kan het overmorgen, of desnoods over een week? Dan gaat alles goed. Misschien ben ik vandaag wel in topvorm. Hoe kan ik voorspellen dat ik dat zal zijn op een datum, maanden verwijderd van nu?

“Men vraagt waarom ik tegenwoordig minder pianoconcerten speel? Omdat het daarbij nog veel erger is. In Europa vragen de orkesten mij om engagementen te accepteren voor over vier, vijf jaar! Zij zijn altijd klaar wanneer ik beschikbaar ben.

“In Rusland was alles anders. Misschien was het niet helemaal netjes maar wanneer ik zin had om de volgende dag een concert te geven waarvoor ik mij voorbereid en klaar voelde, werd een gepland concert geannuleerd en programmeerde men mij in plaats daarvan. Of wanneer de zaal ‘s avonds bezet was, programmeerde men mij om 14.00 of 22.00 uur. Geen publiciteit nodig. Op de dag zelf hing men een papier op met het programma. De mond tot mond reclame deed de rest. Maar in het westen gebeurt iets dergelijks niet.

Dus prefereer ik als ik in een land aankom, de kaart te pakken en mijn impresario’s aan te geven welke plaatsen iets in mij oproepen, of mijn nieuwsgierigheid opwekken en waarvoor ik, voor zover mogelijk, nog nooit de gelegenheid had die te bezoeken. We vertrekken per auto, gevolgd door de piano’s. We vermijden de terreur van de snelwegen. Vervolgens speel ik in een theater, een kerkje of in de aula van een school. In Roanne, Montlucon of in een hoekje in de Provence. De mensen komen daar tenminste niet uit snobisme, maar om naar de muziek te luisteren.”

Ambivalentie

Waarom doe ik dit eigenlijk? vroeg ik me al gitaarspelend af. Ambivalentie ten opzichte van het metier is echt geen uitzondering. De succesvolle acteur liep met mij af na de voorstelling en terwijl het applaus nog klonk en wij ons omkeerden naar het publiek om het nogmaals in ontvangst te nemen, zei hij tijdens het buigen  ‘dan lig ik op de grond en dan vraag ik mij af ‘is er nou echt niets anders waar ik mijn brood mee kan verdienen?’’

Igone de Jongh en James Stout in Romeo en Juliette – (ten overvloede maar voor de duidelijkheid: niet de acteur uit het stukje) Foto: OperaBallet

Achter en Voor

Kunst is illusie. Wil je de illusie in stand houden kun je beter niet door een stille passage heen hoesten, je telefoon aan laten staan of naar achter gaan. Ga je toch, bereid je dan op het ergste voor.
De artiest die zojuist nog begrip leek te hebben voor je intiemste gevoelens, aanspraak maakte op je diepste verdriet, of je het gelukzalige gevoel gaf niet alleen op de wereld te zijn, staat achter in onderbroek en overhemd uit zijn neus te peuteren, over voetbaluitslagen te praten of met een mede-homo af te wegen of het lekkerder is om te nemen of om genomen te worden. Heb je genoten van het concert, ga dan niet naar achter. Achter is een andere wereld. Achter zit iemand met meegebrachte boterhammen, een theezakje in een kopje warm water te dopen.
Voor staan mensen na te genieten van een concert.

Achter wordt geklaagd, van voor wordt gedroomd. Voor voor wordt jaren gestudeerd. Voor voor worden audities gedaan en wordt pijn geleden. Er worden lessen voor gevolgd en gehuild in repetitieruimtes. Voor voor wordt ‘s nachts wakker gelegen en op hotelkamers geslapen terwijl er thuis een feestje aan de gang is. Voor voor worden kaartjes gekocht en kaartjes verkocht. Posters gemaakt en advertenties geplaatst, een lichtplan ontworpen en subsidie aangevraagd. Het gaat om voor. Maar iedereen wil naar achter.

Er is een hele industrie ontstaan gebaseerd op ‘naar achter gaan’. Je kunt een back stage pas winnen of the making of van een speelfilm kopen. Je kunt opnames bijwonen van tv programma’s of zien hoe deelnemers van het songfestival reageren als ze de puntentelling te horen krijgen. Tijdens rondleidingen door het Concertgebouw en de Stadsschouwburg wordt het publiek een blik gegund in de wereld die ze niet geacht worden te kennen, maar die steeds meer op de voorgrond dringt. Zo is achter het nieuwe voor geworden.

Artiesten vertellen in praatprogramma’s hoe ze een trucje hebben gedaan, dat hun bankrekening leeg is of dat ze audities hebben moeten doen om aan die rol te komen. Zo helpen ze hun eigen broodwinning om zeep. Want het gaat om voor.

Een goed idee in januari

Alles verloopt in cycli. De maan, de aarde, de vrouw, ja zelfs de opwarming van de aarde. Sla de menselijke maat van Salomon Kroonenberg er maar op na.

Ook het culturele seizoen kent zo zijn wetmatigheden:
De opening is eind augustus
Concerten vinden plaats van september tot en met mei.
De festivals zijn meestal in juni, juli en augustus.

De programmering wordt uiteraard al veel eerder gemaakt.

De grote podia brengen hun seizoensbrochures al eind januari naar de drukker. Het publiek kan in april beginnen met kiezen en bestellen van een abonnement voor het seizoen dat begint na de daaropvolgende zomervakantie. Dit is lekker overzichtelijk. Maar het heeft ook zo zijn nadelen.

Want krijg je als gitariste met brede belangstelling begin januari een goed idee voor een mooi concertprogramma, dan is de kans groot dat, als het concert al wordt gegeven, dat op zijn vroegst, twee jaar later zal zijn.

En dan maar hopen dat de spontaniteit er in de tussentijd niet vanaf is gegaan.